افزودنی های مجاز

افزودنی های مجاز

در طي سا ل هاي اخير استفاده از مواد افزودني در خوراك آبزيان به شدت مورد توجه متخصصين تغذيه علوم آبزي پروري قرار گرفته است.يكي از اين افزودني ها، محصولات ميكروبي است كه بطور زنده و مستقيم در جيره به مصرف مي رسد و در تجارت به نام پروبيوتيك ها (Probiotics) شناخته شده اند. واژه پروبيوتيك در سال 1974 بوسيله پاركر به كار برده شد. او پروبيوتيك را به عنوان ارگانيسم و موادي تعريف كرد كه به برقراري توازن ميكروبي دستگاه گوارش ياري مي رسانند. اين تعريف، تعريف گسترده اي است كه اگر پذيرفته شود آنتي بيوتيك ها را هم شامل مي شود. ولي آنتي بيوتيك ها با پروبيوتيك ها تفاوت دارند. اگر چه به كارگيري واژه پروبيوتيك مرتبط با مكمل هاي غذايي، فقط از سال 1974 به بعد بوده است، ولي تاريخچه حقيقي به كارگيري مكمل هاي غذايي ميكروبي به هزاران سال قبل بر مي گردد.

براي واژه پروبيوتيك تعاريف ديگري هم هست. مثلاً Fuller پروبيوتيك ها را اين گونه تعريف مي كند، پروبيوتيك ها مكمل هاي غذايي ميكروبي هستند كه از طريق بهبود تعادل ميكروبي روده، تاثيرات سودمندي بر ميزبان دارند. كه اين تعريف بر ماهيت زنده بودن پروبيوتيك ها تاكيد دارد. به طور كلي، همان گونه كه از نامشان بر مي آيد، پروبيوتيك ها باكتري هاي سودمندي هستند كه معمولاً جزء ميكروفلور روده بوده و به فراواني در درون دستگاه گوارش جانوران زنده به سر مي برند. هدف از به كار بردن اين ميكروارگانيسم ها در جيره غذايي، غلبه بر جمعيت ميكروبي آسيب رسان به دستگاه گوارش است. فلور ميكروبي دستگاه گوارش ماهي ها متفاوت است و بستگي به سن ماهي، جيره غذايي مصرفي، محيط پرورش، استرس و دارو هاي مصرفي دارد.

فوايد و مزاياي بكارگيري پروبيوتيك ها

هنگامي كه صحبت استفاده از پروبيوتيك ها در غذاي آبزيان مي شود، هدف متأثر نمودن فعاليت ميكروبي موجود در دستگاه گوارش آبزي مي باشد. يا به عبارت ديگر براي بهبود سلامتي و رشد آبزي؛ فعاليت ميكرو بهاي مفيد تثبيت و تقويت مي گردد؛ به گونه اي كه با استفاده از ميكروارگانيسم هاي مفيد نه تنها مي توان رشد و ضريب تبديل غذايي در آبزيان را بهبود بخشيد، بلكه به اين وسيله م ي توان اثرات زيا ن آور ميكروارگانيسم هاي مضر و همچنين بروز بيماري ها را كاست. ميكروفلور دستگاه گوارش آبزيان نقش مهمي در توليدات داشته و بعلاوه تأثيرات مستقيم و مثبتي بر تشكيل و جذب ويتامي نها دارند.

همچنين اين ميكروارگانيسم هاي مفيد موجب مقاومت بدن در برابر عوامل عفوني و غيرعفوني مي شوند. فوايد و مزاياي بكارگيري پروبيوتيك ها در جيره غذايي آبزيان بصورت خلاصه شامل موارد زير است:

بهبود رشد؛ اين امر عمدتاً از كاهش عفونت ناشي از فعاليت ميكروارگانيسم هاي كاهنده رشد حاصل مي گردد.
بهبود در استفاده از مواد غذايي؛ اين مسئله از طريق افزايش كارايي فرا يند هاي موجود در هضم مواد مغذي يا بهينه سازي روند هضم موادي حاصل مي گردد كه بيشتر غيرقابل هضم هستند.
افزايش توليد؛ اين اثر مي تواند منجر به افزايش بهره وري از مواد غذايي خورده شده و در نتيجه افزايش رشد در ماهي شود.
بهبود وضعيت سلامتي؛ اين امر افزايش مقاومت در برابر بيماري هاي عفوني از طريق آنتاگونيسم مستقيم يا تحريك ايمني را شامل مي گردد. در همين راستا مشخص شده كه استفاده از پروبيوتيك ها در هنگام تنش گرمايي بسيار موثر است .زيرا در شرايط تنش گرمايي ميزان فعاليت مصرف خوراك، بازده مصرف خوراك و تعداد ميكروارگانيسم هاي غيرهوازي كاهش و تعداد باكتري هاي كُليفرم افزايش مي يابد.
بالا بردن سطح مقاومتي و ايمني؛ شرايط استقرار و زندگي را براي باكتري هاي بيماريزا درون دستگاه گوارش، دشوار مي كنند. به اين ترتيب مصرف آنتي بيوتيك ها را كاهش مي دهند.

مكانيسم عمل پروبيوتيك ها در دستگاه گوارش

هم اكنون يافته هايي كه از استفاده پروبيوتيك ها توسط حيوانات خشكي زي بخصوص در زمينه استفاده از باكتري هاي مولد اسيد لاكتيك بدست آمده است در آبزي پروري استفاده مي شود. اگرچه هر يك از اين روشها خصوصيات ويژه خودشان را دارند مكانيسم هاي چندگانه اكولوژيكي و ميكروبي درگير در آن ها مشابه مي باشند، كه اجازه مي دهد بعضي شواهد تجربي بدست آمده را براي موارد ديگر استفاده نمود.

پروبيوتيك ها در دستگاه گوارش آبزيان به روش هاي زير عمل مي كنند:

ايجاد تغييرات مفيد در جمعيت ميكروبي روده از طريق:
تحريك رشد باكتري هاي مفيد
تكثير خود ميكروارگانيسم مصرفي
کاهش جمعيت ميكروب هاي بيماريزا از طريق رقابت آنها با مواد مغذي و جايگاه اتصال به مخاط روده
توليد لاكتات و تحريك رشد ميكروب هاي توليد كننده اسيدلاكتيك و در نتيجه تغيير PH در روده
توليد ويتامين ها و مواد مشابه آنتي بيوتيك ها
كاهش توليد سم و مواد سمي در روده مانند آمونيوم بوسيله جلوگيري از رشد ميكروب هاي بيماريزا
چسبيدگي يا كلونيزاسيون در دستگاه گوارش

با توجه به مكانيسم عمل هاي متفاوت، شايد دور از انتظار نباشد كه نتايج تحقيقات يكنواخت و ثابت نيستند. در اغلب موارد پروبيوتيك ها با افزايش لاكتوباسيل ها و كاهش كليفرم ها، جمعيت ميكروبي روده را تعديل مي كنند .در يك آبزي سالم باكتري هاي توليدكننده اسيد لاكتيك غالب هستند و اثرات مطلوب پروبيوتيك ها تنها تحت شرايط تنش كه تعداد كليفرم ها افزايش مي يابد، قابل ملاحظه مي باشد.

طبقه بندي پروبيوتيك ها

تاكنون سويه هاي زيادي جهت استفاده در تغذيه آبزيان بعنوان پروبيوتيك معرفي شده است و با بهره گيري از مهندسي ژنتيك و دانش بيوتكنولوژي، سويه هاي موثرتر و بهتري نيز توليد خواهد شد ولي بطور كلي پروبيوتيك ها از لحاظ نوع سويه ميكروبي موثرشان به گروه هاي زير تقسيم مي شوند:

باكتري ها (گرم مثبت و گرم منفي)
مخمر ها
قارچ ها
باكتريوفاژ ها
جلبك هاي تك سلولي

اكثر پروبيوتيك هايي كه بعنوان عامل كنترل بيولوژيكي در آبزي پروري گرفته مي شوند، به باكتر يهاي مولد اسيد لاكتيك (كارنوباكتريوم، لاكتوباسيلوس و غيره)، جنس ويبريو، جنس باسيلوس و يا به گونه پزودوموناس ها تعلق دارند.

اشكال و ميزان مصرف پروبيوتيك ها

بطوركلي ميكروب هاي خوراكي ( DFM ) در اشكال گوناگوني مثل آرد، خمير، كپسول، لقمه خوراكي (Bolus) و يا مايع به مصرف مي رسد .ولي در مصرف اين مواد بايد بسيار دقت كرد زيرا عواملي مانند ميزان كلر آب، دماي آب، ميزان املاح معدني موجود در آب و خوراك، وجود آنتي بيوتيك ها و بعضي داروها در خوراك و عوامل ديگر بر توانايي حياتي اين ميكروب ها موثر است. اغلب از آب پنير به عنوان حامل مناسبي براي پروبيوتيك هاي باكتريايي استفاده مي شود.

پروبيوتيك هاي مخمري به همراه روغن نيز قابل مصرف هستند. همچنين محصولات ميكروبي قارچي به همراه توليدات جنبي غلات به مصرف مي رسند. بعضي از توليدات ميكروبي بطور روزانه مصرف مي شوند و دست هاي ديگر در يك دوره زماني طولاني تر (براي مثال هفته اي يكبار) مورد مصرف قرار مي گيرند. در مورد ميزان مصرف انواع پروبيوتيك ها توصيه هاي مختلفي شده است. برحسب ميزان غلظت و تراكم ميكروب فعال در واحد وزن پروبيوتيك، ميزان مصرف تعيين مي شود.

روش هاي تجويز پروبيوتيك ها

پروبيوتيك ها از طرق مختلف در اختيار ميزبان و يا محيط پرورش آن قرار مي گيرند:

اضافه كردن پروبيوتيك به جيره غذايي
افزودن به آب محيط پرورش
گنجاندن پروبيوتيك ها به غذاي زنده )غني سازي غذاي زنده(
حمام كردن

چنانچه از پروبيوتيك در مقادير كم استفاده شود، افزودن آن به سيستم پرورش غذاي زنده توصيه مي شود و زماني كه از مقادير زياد آن استفاده شود، اضافه كردن به جيره غذايي مناسب تر است. هر چند كه در اين حالت بايد از تعداد كافي پروبيوتيك استفاده شود تا آنها بتوانند در دستگاه گوارش مستقر شوند و توانايي اتصال به موكوس سلولهاي پوششي را داشته باشند.

در روش حما م كردن، پروبيوتيك ها به آب محيط پرورش ماهي اضافه مي شود كه بطور خلاصه نتايجي به شرح زير بدست آمده است:

سبب رشد سريعتر و بقاي بيشتر ماهي ها مي شود.
طول بدن و وزن ماهي ها را افزايش مي دهد.
باعث كاهش غلظت مواد آلي حل شده در آب مي شود، زيرا كه پروبيوتيك ها ( باسيلوس ها) از مواد آلي بعنوان تنها منبع كربن استفاده مي كنند.
باعث كاهش غلظت نيتروژن كل در آب محيط پرورش مي شود، زيرا كه پروبيوتيك ها (باسيلوس ها) يون آمونيوم را بعنوان منبع نيتروژن جهت رشد شان تحت شرايط هوازي مورد استفاده قرار مي دهند.
تعداد آئروموناس ها و كليفرم هاي كل موجود در محيط آب حاوي پروبيوتيك، كمتر از آب شاهد است، زيرا پروبيوتيك ها (باسيلوس ها) قادرند با ساير باكتريها در بدست آوردن جا و مواد غذايي رقابت كرده و آنها را با توليد آنتي بيوتيك ها از محيط خارج كنند.

چشم اندازي از آينده پروبيوتيك ها در صنعت آبزي پروری

استفاده از پروبيوتيك ها بر پايه علمي استوار است و استفاده روزافزون از آنها بوسيله مزارع آبزي پروري كارايي آن را به عنوان محرك رشد و پيشگيري كننده بيماري ها نشان مي دهد. به هر حال نشانه هاي روزافزوني از فوايد آن ها بدست آمده است و تا به امروز اثر مثبت آنها در موارد زير در آبزيان مشخص شده است:

تحريك لنفوسيت ها
جذب آنتي ژنهاي آزادشده از باكتري هاي بيماريزا
اتصال به اپيتليوم روده و جلوگيري از اتصال و كلونيزه شدن باكتري هاي بيماريزا
افزايش فعاليت ماكروفاژ ها تا حدود چهار برابر
افزايش انترفرون ها،IgM، IgG و ساختن سدي در برابر پاتوژن هاي مهاجم
بهبود تعادل فلور ميكروبي روده
افزايش كيفيت خوراك )خصوصاً سويه لاكتوباسيل ها(
اثر مثبت بر رشد آبزيان و توليد گوشت
مقاوم نمودن آبزيان در برابر استرس ها
جلوگيري از عفونت قارچي، باكتريايي، انگلي و ويروسي
پيشگيري بيماري ويبرو در ماهي
افزايش تأمين مواد مغذي و در نتيجه كاهش هزينه خوراك مصرفي
تثبيت شرايط مطلوب محيط پرورش
حذف عوامل استرس زا مانند NH₃، NO₂، NO₃در جهت تثبيت و كنترل جمعيت ميكروبي دستگاه گوارش
تثبيت مؤلفه هاي كيفيت آب
بهبود رشد و ضريب تبديل غذايي
بهبود درصد بازماندگي و كاهش تلفات
كاهش استرس و حساسيت به بيماري
كاهش نياز به استفاده از آنتي بيوتيك ها در درمان بسياري از بيماري ها
برخلاف آنتي بيوتيك ها، منجر به مقاومت عوامل بيماري زا نمي شود
كيفيت آب و مواد رسوبي بستر استخر بهبود يافته و منجر به كاهش استرس در ماهي و ميگو و بهبود سلامتي مي شود.
آب خروجي تصفيه و سالم مي شود و در نتيجه آلودگي هاي محيطي كاهش مي يابد.
فعاليت باكتري هاي بيماريزا و درجه بيماري زاييشان كنترل مي گردد بطوريكه اكوسيستم ميكروبي حفظ مي شود.
تحريك سيستم ايمني ماهي و ميگو
فلور ميكروبي دستگاه گوارش ماهي را بهبود مي بخشد و در نتيجه بروز بيماري كاهش و جذب مواد مغذي افزايش مي يابد.
باعث حفاظت تخم و لارو ماهي در هچري مي شود.

اطلاعات تماس

دانلود ها

لینک های مفید