ﻣﻘﺪﻣﻪ
در آبزی پروری برای افزایش تولید در واحد سطح و استفاده هر چه بیشتر از آب و فضای در دسترس روشهای مختلفی ابداع شده است که این امر در نهایت منجر به افزایش تولید پروتئین با کیفیت مطلوب و نیز سودآوری بیشتر برای تولید کننده خواهد شد. از آنجا که هدف صنعت آبزی پروری بهینه ساختن رشد و تولید ماهی بیشتر با کیفیت بالا است پرورش ماهی به صورت متراکم یک راهکار مناسب و مهم است.
اما پرورش ماهی به صورت متراکم زمانی میتواند اقتصادی باشد که ماهی از سرعت رشد مناسب و میزان بقاء بالایی برخوردار باشد تا بتواند هزینه های مصرفی را جبران کند. تراکم یکی از عوامل مهم و مؤثر در بازدهی و سوددهی تجاری پرورش ماهی به شمار می آید. در واقع هر چه تراکم بالاتر باشد میزان تولید بیشتر می باشد و در نتیجه سوددهی و ارزش اقتصادی بیشتری را به دنبال خواهد داشت. از طرف دیگر تعداد ماهی های موجود در استخر بر میزان اکسیژن محلول تاثیر مستقیم دارد به طوریکه تراکم بیش از حد ماهی در استخر می تواند موجب مصرف و کاهش شدید اکسیژن شده و در نهایت باعث افزایش تلفات و مرگ و میر ماهی شود. بنابراین تعداد ماهی دراستخر بایستی متناسب با آب ورودی، مقدار اکسیژن محلول و کیفیت آب باشد. در جمعیتهای متراکم ماهی، رابطه بین سلامت و تراکم بالا از اهمیت ویژهای برخوردار است و در این شرایط تغذیه و کیفیت آب از عوامل مهم و تأثیرگذار روی سلامت ماهیها به شمار می آیند.
تأثیر سوء عوامل استرس زا مثل تراکم در ماهیان بیشتر از موجودات خونگرم است بنابراین جهت پیشگیری از خسارت های اقتصادی و تاثیر نامطلوبی که احتمالاً شرایط محیطی در اثر تراکم بالای ماهیان بر ساختار فیزیولوژیکی ماهی وارد می سازند، نیاز به مدیریت علمی، کنترل کیفی آب و جلوگیری از بروز بیماریها و مقاومت در برابر آنها از طریق تقویت مکانیزم دفاعی بدن امری ضروری است.
غذا یکی از نیازهای اساسی جهت تولید بالا و اقتصادی گونه های پرورشی می باشد و شرایط تغذیه ای روی سلامت ماهیان اثرگذاری مستقیم دارند. وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ﻫﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻟﻲ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗـﻚ ﻳﺎﺧﺘﻪ اي ﻫﺎ، ﺳـﻠﻮل ﻫـﺎي ﮔﻴـﺎﻫﻲ و ﺳـﻠﻮ ل ﻫـﺎي ﭘـﺎره اي از ﺟﺎﻧﻮران ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ. وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ﻫﺎ ﺟﺰء ﻣﻮاد ﻣﻐﺬي ﻏﻴﺮاﻧﺮژي زاي ﺟﻴﺮه ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺘﻌﺪدي در ﺑﺪن دارﻧـﺪ. از آﻧﺠـﺎ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻤﻲ در ﺳﻨﺘﺰ وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ دارﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻼ ﻗﺎدر به سنتز ویتامین نیستند، ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺟﻴﺮه ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺎﻫﻴﺎن ﭘﺮورﺷﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻻزم وﻛﺎﻓﻲ وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد. ﻧﻘﺶ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ﻫﺎ در ﺑﺪن ﺷـﺎﻣﻞ ﻛﻤـﻚ در رﺷـﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ، ﻣﺤﺮك اﻳﻤﻨﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﻫﺎ و ﻧﻴﺰ در ﻓﺮاﻳﻨـﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴـﺪ مثلی است. وجود ویتامینها برای بقاء و رشد و تولید مثل طبیعی حیوانات ضروری است.
در جیره غذائی ماهی یازده نوع ویتامین محلول در آب و چهار نوع ویتامین محلول در چربی بكار می رود. نیاز های مربوط به ویتامینها در جیره غذائی تحت تاثیر اندازه، سن، میزان رشد، شرایط فیزیولوژیك، وضعیت سلامتی، تركیب جیره غذائی، پایداری جیره در آب، شرایط محیطی و همچنین دسترسی به ویتامینها از طریق مصرف مواد غذائی طبیعی و دخالت فلور میكروبی دستگاه گوارش قرار دارد. افت ویتامینهای محلول در آب در طول روند فرآوری و ذخیره اجزای جیره های نهائی و نفوذ آب در هنگام ورود آنها به آب ، از جمله عوامل تاثیر گذار بردسترسی به ویتامینها در آبزیان پرورشی هستند.
به بطور كلی ویتامینهای به دو گروه، ویتامینهای محلول در آب كه شامل: ویتامینهای گروه B شامل: تیامین، ریبوفلاوین، پیریدوكسین، اسید پانتوتنیك، نیاسین، بیوتین، اسید فولیك، كولین، اینوزیتول ،اسید آسكوربیك و ویتامین های محلول در چربی شامل: ویتامینهای A، D، K و E.
ویتامینهای گروهB اگرچه فقط به مقادیر اندكی در جیره غذائی مورد نیاز هستند ولی نقش اصلی را در رشد، فیزیولوژی و متابولیسم ماهی دارند.كولین، اینوزیتول و اسید آسكوربیك در مقادیر قابل ملاحظه ای در جیره غذایی مورد نیاز هستند وبعضی وقتها بعنوان ویتامین نیستند بلكه مواد مقوی از لحا ظ تغذیه ای می باشند.
الف ) ویتامینهای محلول در آب
تیامین(B1)
بعنوان فعال كننده آنزیمی نقش مهمی در سوخت و ساز هیدراتهای كربن و چربیها دارد. وجود این ویتامین در فرایند های هضم، تولید مثل وفعالیتهای سیستم عصبی مركزی و محیطی ضرورت تام دارد. از دیگر اثرات تیامین كمك به سوخت و ساز سلولی گلوكز است كه باعث تولید انرژی در ماهیان می گردد.
نشانه های كمبود تیامین در آزاد ماهیان شامل اختلال در متابولیسم كربوهیدرات، اختلالات عصبی، كاهش اشتها و كاهش رشد می باشد و نیز یك مورد افزایش حساسیت به شوك با نشانی چرخش تنه در مار ماهی ها گزارش شده است. بعلاوه خونریزی در قاعده باله ها، پرخونی پوست و خونریزی زیر پوستی اتفاق می افتد. در ماهی كپور، آزاد ماهیان و گربه ماهی كه با جیره های عاری از این ویتامین تغذیه شده اند نشانه های كمبود شامل كاهش اشتها، كاهش رشد ،آتروفی عضلانی، تشنج، ادم و ناپایداری و عدم تعادل می باشد. همچنین اگر ماهیان پهن دریایی كه از جیره های غذایی حاوی نرمتنان دو كفه ای(حلزون ،صدف) كه بمدت طولانی نگهداری شده اند تغذیه شوند بدلیل حضور آنزیم تیامیناز كه تیامین را تجزیه می كند كمبود كمبود تیامین با علائم مرگ ومیر سریع، فلجی و تشنج گزارش شده است .
مقادیر مورد نیاز این ویتامین برای ماهی قزل آلای رنگین كمان 12-10 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای كپور 3-2 میلی گرم به ازای هر كیلو گرم وزن بدن می باشد. منابع ویتامین شامل نخود خشكیده، لوبیا، سبوس و مخمر خشك شده می باشند.
ریبوفلاوین(B2)
ریبوفلاوین در كوآنزیمهای بافتی، فلاوین منو نوكلئوتید(FMN ) ، فلاوین آدنین دی نوكلئوتید( FADN )، كوآنزیمهای بسیاری از آنزیمها از جمله گلوتاتیون ردوكتاز و دی آمینو اكسیداز یافت می شوند كه وجود این آنزیمها برای تجزیه پیرووات، اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه و تبدیل تریپتوفان به اسید نیكوتینیك ضروری می باشند. كاهش اشتها و كاهش فعالیت تغذیه ای اولین علامت هستند كه همراه با ترس از نور، كاتاراكت یك یا دو طرفی چشم، تشكیل عروق خونی جدید در قرنیه، خونریزی چشم، عدم تعادل و آنمی عمومی، تجمع رنگدانه تیره در بافتها، انقباض یا فشردگی شكم در آزاد ماهیان قابل توجه می باشند.
آتروفی پوست برای برخی از انواع ماهیان همراه با تجمع رنگدانه بصورت غیر نرمال در پوست و عنبیه مورد توجه می باشد. جایگزینی ریبوفلاوین در جیره غذایی همه علائم بجز كاتاراكت گسترش یافته را كاهش می دهد. كاتاراكت یك طرفه بصورت برگشت ناپذیر بوده ودر طول زندگی ماهی باقی می ماند. كاتاراكت دو طرفی باعث گرسنگی طولانی ماهی و مرگ می گردد. علائم اولیه در آزاد ماهیان، كپورو گربه ماهی درگیری چشمی می باشد. علائم كمبود بطور خلاصه شامل تشكیل عروق خونی جدید در قرنیه، كدورت عدسی چشم، خونریزی چشمها، ترس از نور، تیرگی در دید، فقدان هماهنگی، تجمع رنگدانه های غیر طبیعی در عنبیه، انقباض یا فشردگی شكم، تیرگی رنگ، فقدان اشتها، كاهش رشد و آنمی می باشد.
مقادیر مورد نیاز برای ماهی قزل آلای رنگین كمان 30-20 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم و برای كپور 10-7 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است. منابع تامین كننده ویتامین شامل كبد، كلیه، شیر، قلب، مخمر، دانه های جوانه زده، بادام زمینی، سویا وتخم مرغ می باشند.
پیریدوكسین(B6)
وجود این ویتامین در بسیاری از واكنشهای آنزیمی، متابولیسم اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب ،سنتز سروتونین، پورفیرین و RNA پیامبر ضروری است. پیریدوكسین در متابولیسم پروتئینها و چربیها نقش عمده ای دارد. در آزاد ماهیان بعد از 14-21 روز تغذیه با جیره حاوی میزان بالایی از پروتئین وعاری از ریبوفلاوین، جمعیت ماهیان ظرف 28 روز در درجه حرارت 12-15 درجه سانتی گراد از بین می روند. كمبودش با اختلالات عصبی و تغییراتی در تجمع ملانوفورها همراه است. تجمع مایع سروزی با ادم حفره پریتونئال در ماهیها اتفاق می افتد. علائم كمبود بطور خلاصه شامل اختلالات عصبی، حملات تشنجی، حساسیت شدید به تحریكات خارجی، عدم تعادل، آنمی ،كاهش اشتها، ادم حفره پریتونئال ، جمود نعشی سریع ،تنفس سریع و با دهان ، خم شدگی سرپوش آبششی می باشد. زمانی كه جیره غذایی فاقد پیریدوكسین باشد ، پیریدوكسین ذخیره شده بسرعت مصرف می گردد .
مقادیر مورد نیاز برای قزل آلای رنگین كمان 15-10 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است و برای كپور 10-5 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است. منابع شامل دانه كامل غلات،زرده تخم مرغ،بافتهای غده ای وكبد می باشند.
اسیدپانتوتنیك(B3)
نقش مهمی را در راههای متابولیسمی عمومی ایفا می كند همچنین در اكسیداسیون و سنتز اسیدهای چرب، كلسترول وفسفولیپیدها، انتقال انرژی فسفات، اكسیداسیون پیروات دخیل است. تحت شرایط استاندارد آزمایشگاهی تغذیه آزاد ماهی و ماهی قزل آلا با جیره غذایی فاقد اسید پانتوتنیك در درجه حرارت 10-15 درجه سانتی گراد باعث مصرف شدن اسید پانتوتنیك ذخیره شده در ظرف 8-12 هفته می گردد. آزمایش فیلامان های آبششی پرولیفراسیون بافت پوششی همراه با تورم و چماقی شكل شدن هر دو رشته های ثانویه آبششی یا تیغه های ثانویه را نشان می دهد.
سرپوش آبششی متسع شده و سطوح آبششی با یك مایع اكسودایی پوشیده می شود. نكروز،زخم وآتروفی آبششها بهمراه آنمی بعد از كمبود بمدت طولانی گسترش می یابد. علائم كمبود طی 4 هفته اصلاح جیره غذایی ناپدید می شود ولی زخم و نكروز باقی می ماند. علائم كمبود بطور خلاصه شامل چماقی شكل شدن آبششها ،سستی ،كاهش اشتها،زخم و نكروز،آتروفی سلولی،ترشح اكسودایی آبششها،تنبلی و كاهش رشد می باشند.
مقادیر مورد نیاز برای ماهی قزل آلا 50-40 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای ماهی كپور 40-30 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است. منابع شامل سبوس غلات،مخمر،كبد،گوشت ماهی و طحال،قلب،ریه می باشند.
نیاسین
به شكل نیكوتینامید یك جزء تركیبی ضروری از دو آنزیم نیكوتینامید آدنین دی نوكلئوتید(NAD) و نیكوتینامید آدنین دی نوكلئوتید فسفات (NADP)می باشد. هردو آنزیم به عنوان دهنده و گیرنده هیدروژن در آزاد كردن انرژی از هر سه ماده مغذی انرژی زا ( كربوهیدرات ،چربی،پروتئین ) دخالت دارند.
ذخایر نیاسین در مقایسه با سایر ویتامینها در شرایط آزمایشگاهی كمتر مصرف می شود و به آهستگی هم علامتهایش گسترش می یابد. كمبود نیاسین در ماهی كه در شرایط آزمایشگاهی و از جیره های غذایی حاوی نیاسین كم استفاده كرده بودند بین روزها ی 40 الی 50 ایجاد شد. كاهش اشتها وكاهش هضم غذا اولین علامتی بودند كه مورد توجه بود سپس ماهی تیره رنگ شده و به سمت غذا نمی رود. بدنبال این علائم ظهور زخمهایی در كولون، حركات نامنظم، ادم معده و كولون و اسپاسم عضلانی در حالتی كه ماهیها ظاهرآ خسته بنظر میرسند. كمبود این ویتامین زمینه ساز آفتاب سوختگی در ماهیانی كه در مكانهای باز و استخر های كم عمق یا نهرها پرورش می یابند، می گردد .كپور معمولی پر خونی پوست همراه با خونریزی زیر پوستی را نشان می دهد. علامتهای عمومی كمبود نیاسین در اكثر ماهیان شامل ضعف واسپاسم عضلانی همراه با كاهش رشد واشتها توصیف شده اند.
مقدار مورد نیاز برای ماهی قزل آلای رنگین كمان 150-120 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای كپور 50-30 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است. منابع ویتامین شامل مخمر،كبد،كلیه،قلب،بقولات ،شیر،تخم مرغ و…. میباشند.
بیوتین(H)
در بسیاری از واكنشهای كربوكسیلاسیون و دكربوكسیلاسیون اختصاصی، حامل واسط دی اكسید كربن می باشد و برای بیوسنتز اسیدهای چرب با زنجیر طولانی و پورین، در متابولیسم اسیدهای چرب با زنجیره های كربنی به تعداد فرد، تنظیم گلوكز خون و كاركرد غشای سلولی نیز دخالت دارد. برخی از علائم مربوط به كمبود بیوتین شامل اختلالات پوستی ، دیستروفی عضلانی، زخم هایی در كولون، فقدان اشتها، تشنجهای اسپاسمی، و قطعه قطعه شدن گلبولهای قرمزمی باشند. كاهش میزان رشد یك علامت عمومی بوده ودر آزاد ماهیان،كپور ماهی، ماهی قرمزو مار ماهی گزارش شده است. بیماری لعاب آبی در اثر كمبود بیوتین در قزل آلای جویباری نمونه بارز بیماری می باشد. ماهی كه پرورش داده می شود در درجه حرارت 15-10 درجه سانتی گراد ذخایر بیوتین در طول 12-8 هفته مصرف شده و علائم اولیه شامل بی اشتهایی، كاهش هضم غذا و بی حال وضعف عمومی قبل از بروز علائم حاد قابل شناسائی است.
مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین كمان 5/1-1 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای كپور 15-1 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن می باشد. منابع این ویتامین شامل مخمر، كبد، بافتهای غده ای، محصولات لبنی، زرده تخم مرغ می باشند.
اسیدفولیك(Bc)
وجود این ویتامین برای شكل گیری گلبولهای قرمزخون ضروری است. همچنین این ویتامین در مكانیسمهای انتقال تك كربنه مانند متابولیسم اسیدهای آمینه و بیوسنتز پورینها و پیریمیدینها دخیل است. در جیره های غذایی معدودی از حیوانات آزمایشگاهی(ماهی و…) كه عاری از اسید فولیك می باشند آنمی نورموكرومیك ماكرو سیتیك اتفاق می افتد. افزایش شمار سلولهای پیر با پیشرفت كمبود مشاهده می شود تا اینكه فقط تعدادی سلولهای پیر و دژنره در خون ماهی دچار كمبود مشاهده می شود. در بخش قدامی كلیه فقط سلولهای بالغ ظاهر می شوند كه قبلآ حضور نداشتند. سایر علائمی كه مشاهده می شوند شامل كاهش رشد، بی اشتهایی، آنمی عمومی، بی حالی، شكنندگی باله ها، تجمع رنگدانه تیره در پوست و آنفاركتوس طحال می باشد. مقدار مورد نیاز برای ماهی 10-5 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن است. منابع شامل مخمر، سبزیجات تازه، كبد، كلیه، بافتهای غده ای وبافتها و احشای ماهی ،همچنین حشرات حاوی گزانتو پروتئین هستند كه از فعالیت مشابهی با اسید فولیك برخوردار است.
کوبالامین(B12)
این ویتامین حاوی كبالت به همراه اسید فولیك در خونسازی دخالت دارد و وجود آن برای بلوغ و رشد طبیعی گلبولهای قرمز، ساخت تركیبات متیلی تغییر پذیر،متابولیسم طبیعی كلسترول و سنتز پورین و پیریمیدین لازم و به عنوان عامل رشد از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. آنمی كشنده در آزاد ماهی كوهو و چینوك بصورت قطعه قطعه شدن اریتروسیتها و حضور شكلهای ناهنجار مشخص می شود سطوح هموگلوبین پایین می آید.سیانوكوبالامین ذخیره شده در بافت ماهی بطور آهسته مصرف می شود و فقط بعد از12-6 هفته آزمایش جمعیت آزاد ماهیان دچار كمبود، علائم ظاهر می شود.كاهش اشتها،كاهش رشد،كاهش هضم غذاوتیرگی رنگ پوست قبل از بروز آنمی از جمله علائمی هستند كه ظاهرمی شوند.مقدار مورد نیاز برای ماهی 015/0-02/0 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن ماهی است. منابع ویتامین شامل گوشت خرچنگ و احشاء ماهی، كبد، كلیه، بافتهای غده ای، ضایعات كشتار گاهی و محصولات جانبی مربوط به طیورمی باشد.
اسیداسكوربیك(C)
آزاد ماهیان قادر به سنتز آن از اسید گلوكورونیك روده نیستند. در سوخت و ساز تیروزین و نیز تبدیل هیدروكسی پرولین به پرولین نقش دارد. در مجاورت هوا و گرما به سرعت از بین می رود. در اثر اكسیداسیون اسید آسكوربیك به دهیدرو آسكوربیك اسید تبدیل می شود. اسید آسكوربیك همچنین در سنتز پروكلاژن و تبدیل غضروف به استخوان نیز نقش دارد. این ویتامین در بلوغ گلبولهای قرمز نیز نقش دارد. علائم كمبود در ماهی به آسیب بافت كلاژنی مربوط بوده و ماهی مبتلا هیپرپلازی پوزه و فك را نشان می دهد. همین علامتها در قزل آلا،آزاد ماهی،ماهی دم زرد ژاپنی ،كپور،گوپی و شار دیده می شود. ازلحاظ هیستولوژیكی هیپرتروفی بافت غده فوق كلیوی همراه با خونریزی در قاعده باله ها در آزاد ماهی كوهو مشاهده شده است.علائم كمبود با جایگزینی اسید آسكوربیك در جیره متوقف می شود.آنمی سرانجام در ماهی بشدت درگیر گسترش می یابد و انحنای خلفی و جانبی ستون فقرات كه ترمیم هم نمی شوند مگر رشد دیواره ستون مهره كه با اضافه كردن دوباره اسید آسكوربیك در جیره بر طرف می شود.دیگر علائم شامل خونریزی در پوست،كبد،كلیه،روده و عضله،زخم چشمهاو تغییرات در ساختمان غضروفی می باشد. مقدارآسكوربات مورد نیاز برای قزل آلای رنگین كمان 150-100 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای كپور 50-30 میلی گرم به ازای هر كیلو گرم وزن بدن می باشد. منابع ویتامین شامل مركبات،كلم،كبد،كلیه،حشرات تازه،گوشت ماهی و تمشك می باشند.
اینوزیتول
یكی از اجزای ساختمانی بافتهای زنده و جزئی از تركیب اینوزیتول فسفو گلیسیریدها است و از طریق جلوگیری از تجمع كلسترول دارای خاصیت لیپوتروپیكی می باشد. بدین ترتیب در حفظ متابولیسم طبیعی چربی و كاركرد غشاها از اهمیت بر خوردار می باشد. علائم كمبود در آزاد ماهی، قزل آلا، كپورو گربه ماهی تغذیه شده بمدت طولانی با جیره های عاری از اینوزیتول شامل كاهش رشد، افزایش زمان تخلیه معدی، ادم، تیرگی رنگ و اتساع معده می باشند. علامت اصلی كمبود شامل مشاهده ماهیان با شكم متسع بدلیل عدم مصرف و هضم غذا همراه با كاهش رشد می باشد. مقدار مورد نیازبه شكل میواینوزیتول برای ماهی قزل آلای رنگین كمان و كپور400-200 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن می باشد. منابع شامل گندم، نخود خشكیده، مغز، قلب، بافتهای غده ای می باشند.
كولین
منبع گروههای متیل است كه در واكنشهای ترانس متیلاسیون دخیل هستند. همچنین به شكل فسفاتیدیل كولین، نقش ساختاری مهمی در غشاء های طبیعی و به عنوان استیل كولین كاركردهای مهمی بعنوان یك انتقال دهنده عصبی دارد. كولین همچنین یك عامل لیپوتروپیك و ضد خونریزی است كه وجود آن برای دستیابی به رشد و ضریب تبدیل غذایی مناسب لازم می باشد. علائم كمبود شامل كاهش رشد، كاهش هضم غذا همراه با اختلال در متابولیسم چربیها . خونریزی در كلیه و روده و افزایش زمان تخلیه معدی در ماهی قزل آلا مشاهده شده است. مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین كمان 800-600 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای كپور 600-500 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن می باشد. منابع شامل جوانه گندم،بافتهای مغز و قلب می باشند.
ب) ویتامینهای محلول در چربی
ویتامین A
وجود این ویتامین برای محافظت از سلولهای مخاطی ضروری است. ویتامین A همچنین در ساختمان رنگدانه بینائی نقش مهمی را به عهده دارد. ویتامین Aموجب افزایش رشد سلولهای جدید شده و مقاومت را در برابر عفونتها افزایش می دهد. ویتامین A در انتقال كلسیم از غشاء های طبیعی ، فرایند تولید مثل و رشد و نمو جنین و حفظ یكپارچگی غشای سلولی نقش دارد . نشانیهای كمبود این ویتامین شامل كاهش رشد،كاهش دید، شاخی شدن بافت پوششی، شب كوری، خونریزی در اتاقك قدامی چشم ، خونریزی در قاعده باله ها، ناهنجاری استخوانی می باشند هنگامی كه ماهیها بمدت طولانی در معرض كمبود ویتامین A قرار بگیرند دژنراسیون سیستم عصبی را نشان خواهند داد. هیپر ویتامینوز یا افزایش ویتامین A با علائمی از قبیل بزرگی كبد وطحال،رشد غیر طبیعی،ضایعات پوستی،شاخی شدن بافت پوششی،هیپرپلازی غضروف سرو ناهنجاری استخوانی از قبیل متصل شدن مهره ها به همدیگر همراه خواهد بود.درهنگام افزایش ویتامین A میزان روغن كبدی و آنزیم آلكالن فسفاتاز خون افزایش می یابد. مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین كمان IU 2500-2000 به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای ماهی كپور IU 2000-1000 به ازای هر كیلوگرم وزن بدن می باشد. منابع ویتامین شامل روغن كبد ماهی،روغن كبد كوسه و انواع روغنهای كبد ماهی می باشند.
ویتامین D
كوله كلسیفرول كارآمد ترین شكل ویتامین است. وجود این ویتامین برای حفظ تعادل كلسیم و فسفر غیر آلی و فعالیت فسفاتاز قلیایی ضروری است كمبود ویتامین D در ماهی باعث كاهش اشتها ،كاهش وزن و كاهش آنزیم آلكالن فسفاتاز خون می شود.در قزل آلای رنگین كمان تغذیه شده با مقادیر بالائی از ویتامین D علائم اختلال در رشد،بی حالی و تیرگی رنگ مشخص می شود. مقدار مورد نیاز برای ماهی IU 2000-1000به ازای هر كیلوگرم وزن بدن می باشد. منابع ویتامین شامل روغن كبد انواع ماهی می باشد.
ویتامین E
این ویتامین از تركیبات آلفا توكوفرولها تشكیل شده اند كه آلفا توكوفرول مهمترین آنها می باشد.ویتامین E بعنوان یك ماده آنتی اكسیدان خارج و داخل سلولی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و ویتامینهای قابل اكسیداسیون واسیدهای چرب غیر اشباع را محافظت می كند. اولین علامت كمبود شامل قطعه قطعه شدن اریتروسیتها و بدنبال آن آنمی،آسیت،خشكی ملتحمه چشم،كاهش رشد،كاهش هضم غذا،اپی كاردیت ، ظهور رنگدانه سروئید در كبد و طحال ودیستروفی عضلانی میباشد. خشكی ملتحمه چشم همراه با دیستروفی عضلانی در ماهی دم زرد ژاپنی و كپور توصیف شده است.شكل های اختصاصی از شرایط فساد در چندین نوع ماهی تغذیه شده با مقادیر بالائی از اسیدهای چرب غیر اشباع همراه با توكوفرول ناكافی در جیره توصیف شده است.افزایش ویتامین E با علائم كاهش رشد،واكنش سمی كبدو مرگ همراه است. مقدار مورد نیاز برای ماهی 50-30 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن می باشد. منابع شامل روغنهای گیاهی می باشد.
ویتامینK
وجود این ویتامین برای رخداد مكانیسمهای لخته شدن خون، متابولیسم انرژی و تخفیف تاثیر آفلاتوكسین ضروری است. پروترومبین در ماهیهای تغذیه شده با جیره های عاری از ویتامین K 3تا 5 برابر افزایش می یابد ودر كمبود طولانی مدت علائم آنمی و مناطق خونریزی در آبششها،چشم و بافتهای خونی ظاهر می شود. ماهیهایی كه با مقادیر پایین ویتامین در جیره پرورش داده می شوند افزایش توده سلولهای خونی آشكار می شود.مناطق خونریزی در بافتهای حساس مانند آبششها آشكار می شود.علائم اولیه كمبود شامل كاهش توده سلولهای خونی،خونریزی،آنمی شدید و درنهایت مرگ ماهی مجروح میباشد. مقدار مورد نیاز برای ماهی 10 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن و برای میگو 20 میلی گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن می باشد. منابع ویتامین شامل سبزیجات تازه و برگدار،برگهای یونجه،سویا وكبد می باشند.
منابع:
1. علامه، س. ک. 1383. بررسی اثر تراکم بر رشد و ضریب تبدیل خوراک ماهی قزل آلای رنگین کمان. مجله پژوهش و
سازندگی (در امور دام و آبزیان). شماره 70، صفحات 70-23.
1. AIFP (2004). Inventory of feed producers in Nigeria. Published by Aquaculture and Inland Fisheries Project. Annex II of the National Special Program for Food Security with the Agriculture Development Program in all states and FCT Abuja, Nigeria. pp.1-8.
2. Hung, S. S. O. 1991; Sturgeon, Acipenser spp. In : Handbook of Acipenser spp. In : Handbook of Acipenser Nutrient requirements of finfish. Wilson, R. P (Ed.). CRC press. pp 153-160.
3. Moreau., R., Dabrowski, K. 1996. Ascorbic acid status affected by dietary treatment in the Siberian sturgeon (Acipenser baeri dietary treatment in the Siberian sturgeon (Acipenser baeri dietary treatment in the Siberian sturgeon ( ; Brandt): tissue concentration, mobilization and L-gulonolactone oxidase activity. Fish physiol. Bochem. 15. pp 431-438.